پرسمان3 | ||
|
نظم و ترتيب آيات قرآن از چه زمانى انجام شده و نام گذارى سورهها به چه صورت بوده است؟ براى روشن شدن پاسخ لازم است سه بحث را از هم جدا بكنيم؛ 1. چينش كلمات: اين چينش بر اساس وحى الهى است و اعجاز قرآن متوقف بر آن است، يعنى وقتى قرآن مىفرمايد «بسم الله الرحمن الرحيم»، چينش رحمان و رحيم پشت سر الله (اوّل رحمان بعد رحيم) به دستور خدا بود و پيامبر اسلام (ص) بر آن اساس براى مردم خواند. و اين قابل تغيير نبود. اگر بگوييم پيامبر واژهها را جا به جا كرد، اعجاز قرآن زير سئوال مىرود و اگر بگوييم مردم جا به جا كردند، موجب تحريف مىشود. 2. چينش آيات: چه شد كه مثلًا اوّل «بسم الله الرحمن الرحيم» گفتند بعد «الحمدلله رب العالمين» و ... چينش آيات در هر سوره به دلخواه مردم يا پيامبر بود يا به امر خداوند؟ بر اساس رواياتى كه نقل شده، اين چينش هم به دستور پيامبر اكرم (ص) و بر اساس وحى الهى بود. براى مثال، آيات سوره بقره در زمانهاى مختلف نازل شده و گاه پيامبر به امر خداوند به كاتبان وحى دستور مىداد: آيهاى را كه تازه نازل شده بود، در سورهاى ديگر يا بين آياتى ديگر قرار دهند. مثلًا به نقل برخى، آيه 281 سوره بقره «وَاتَّقُوْا يَوْمَاً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللّهِ» «1» كه بر پيامبر (ص) نازل شد؛ آخرين سوره نازل شده بر پيامبر در سوره بقره نيست. در روايات هم داريم كه هر سوره با «بسم الله الرحمن الرحيم» شروع مىشد و چون «بسم الله الرحمن الرحيم» بعدى نازل مىشد، معلوم شد ابتداى سوره بعدى است. اين روايات هم گوياى بحث ترتيب آيات است اين كه اين آيه در اين سوره باشد يا سوره بعدى. بنابراين جايگاه آيات بر اساس وحى الهى و دستور پيامبر (ص) مشخص مىشد و كاتبان وحى به دستور ايشان آيات را چينش مىكردند، حافظان وحى هم حفظ مىكردند و به صورت متواتر و نسل در نسل به ما رسيد. برخى از اين آيات عبارت است از: آيه تطهير، اكمال و ... جاى اين آيات به دستور پيامبر بر اساس حكمتهاى ويژه تعيين شده. هر چند در اين جا اختلاف نظرى هست؛ به هر حال به عقيده ما و بسيارى از مفسرين اعجاز قرآن متوقف بر چينش آيات است و اگر جا به جا شود، نظم سوره به هم مىريزد و نوعى تحريف معنوى و ترتيبى در قرآن ايجاد مىشود. 2. ترتيب سورهها: در بحث جمعآورى قرآن دو ديدگاه در مورد ترتيب سورهها مطرح مىشود. 1) جايگاه سورههاى قرآن در زمان پيامبر (ص) مشخص بود «1» و چينش قرآن فعلى كه از سوره حمد شروع و به سوره ناس ختم مىشود، به دستور پيامبر اكرم (ص) است. 2) برخى از محققان «2» و قرآن پژوهان بر اين باورند كه ترتيب سورهها و نام گذارى سورهها در زمان پيامبر (ص) تحقق پيدا كرده است. 3. چينش سورهها چون ضربهاى به جايى نمىزد، در زمان پيامبر (ص) مشخص نشد و چينش فعلى سورهها در زمان جمع آورى قرآن بعد از آن حضرت صورت گرفت، يعنى در زمان ابابكر و يك بار هم در زمان عثمان كه توحيد مصاحف صورت گرفت. «3» نامگذارى سورهها: سورهها ظاهراً در زمان پيامبر اكرم (ص) نامگذارى شدند. هر چند سورههاى قرآن امروزه بدين نامها مثل بقره، مائده و ... مشهور شده اند، در اوائل به اين صورت بود كه مىگفتند سورهاى كه در آن داستان گاو بنى اسرائيل آمده است و ... بعد كم كم گفتند سوره بقره، سوره آل عمران و ... در حقيقت مشهور شدن سورهها عموماً بر اساس محتواى آنها بود. برخى «1» خواستند بگويند نامگذارى سورهها توقيفى و غير قابل تغيير است، ولى قبول آن مقدارى مشكل است. __________________________________________________ (1). آخرين سوره نازل شده مائده يا نصر است __________________________________________________ (1). آيت الله خوئى (ره) و برخى قرآنپژوهان (2). آيت الله معرفت و برخى قرآن پژوهان (3). براى مطالعه بيشتر ر. ك به: التمهيد فى علوم القرآن، آيت الله معرفت؛ البيان فى تفسير القرآن، آيت الله خويى؛ پژوهش در تاريخ قرآن، دكتر حجتى. __________________________________________________ (1). البيان فى تفسير القرآن، ص 69. موضوعات مرتبط: برچسبها: |
|